مشخصات کاریز :

کاریز، تشکیل شده از یک دهانه یا هرنج که روباز است و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی که مجرا یا تونل زیر زمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می سازد، دارد. چاهها- که به آنها در موقع حفر، میله هم گفته می شود-علاوه بر مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج، عمل تهویه کانال زیرزمینی را نیز انجام می دهند و راه ارتباطی برای لای روبی، تعمیر و بازدید از داخل کاریز نیز به شمار می روند.

 آغاز کاریز :

آغاز کاریز همان دهانه کاریز است که  مظهر کاریز نیز نامیده می شود. مظهر کاریز جایی است که آب از دل کاریز بیرون می آید و ظاهر می شود و می تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار بگیرد. قسمت انتهایی کاریز، پیشکار کاریز نامیده می شود که در آخرین قسمت آن ، چاه مادر کاریز قرار گرفته است. قسمت هایی از کاریز که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی آید  خشکه کار  و قسمتی که آبدار است (قسمت انتهایی) قسمت  آبده کاریز  نامیده می شوند.

کندن کاریز :

کندن کاریز معمولاً از مظهر آن که همان سطح زمین خشک است، شروع و به مناطق آبده چاه مادر، ختم می شود. بنابراین، اول دهانه کاریز یا هرنج که خشک است و بعداز آن اولین چاهها یا میله ها- که اینها هم خشک است و آب ندارند و به اصطلاح قسمت خشک کار کاریز نامیده می شوند- حفر می شوند. بعد کار به طرف قسمت بالادست که همان قسمت های آبده و بیشتر آبده زمین می باشند، ادامه پیدا می کند.


طول و عمق کاریز :

طول یک رشته کاریز - که در میزان آبدهی آن نیز موثر است - نسبت به شرایط طبیعی متفاوت است. این شرایط بستگی به شیب زمین وعمق چاه مادر دارد. از طرف دیگر هرچه سطح آب زیرزمینی پایینتر باشد، عمق چاه مادر بیشتر می شود. طویلترین کاریزی که تاکنون در ایران حفر شده، در حوالی گناباد از توابع خراسان است که ۷۰ کیلومتر طول آن است و عمیق ترین چاه مادر کاریزهای ایران به روایتی ۴۰۰ متر و به روایت دیگر ۳۵۰ متر عمق دارد و آن مربوط به کاریز   قصبه   گناباد است. مهم ترین عاملی که طول کاریز را مشخص می کند، شیب زمین می باشد. هرچه شیب زمین کمتر باشد طول کاریز بیشتر و هرچه شیب بیشتر باشد طول کاریز کمتر خواهد بود.

 

ویژگیهای کاریز :

سیستم استخراج در کاریز طوری است که آب بدون کمک و صرف هزینه فقط با استفاده از نیروی ثقل از زمین خارج می گردد. با توجه به چاهها و کاریزهای موجود ، آب کاریز در مقابل آبی که از چاه استخراج می شود، ارزانتر تمام می شود. آب کاریز دائمی است و در مواقع اضطراری کشت و زراعت و در مواقع حساس(نیاز به آب) ، قطع نمی شود. منابع آب زیر زمینی توسط کاریز دیر تمام می شوند و استفاده طولانی دارند، هر چند بطور دائم آب ها - چه مصرف شوند و چه نشوند - خارج می گردند. کاریز دارای مزایای بسیار زیادی است که در اینجا فقط به تعداد محدودی از آنها اشاره شده است.
 
 

تعریف بخشهای قنات :

1.کوره قنات:
مجرای زیرزمینی مظهر تا مادر چاه قنات با سطح مقطع بیضی کف پهن یا تخم مرغی شکل بوده و ابعاد آن طوری طراحی می شود، که گروه های مقنی بتوانند وظایف خود را انجام دهند. کوره گاهی دارای انشعاباتی است )کوره های فرعی و اصلی) که نهایتا بهم متصل می شوند.

بنابراین وظیفه کوره، آبگیری از آبخوان و جمع آوری و انتقال آب به مظهر قنات به کمک نیروی ثقل می باشد و از دو بخش تره کار و خشکه کار تشکیل شده است.

2.میله چاه:
چاه هایی که در طول مسیر کوره قنات و عمود بر آن حفر شده و از آن برای ورود و خروج گروه مقنی، وسایل و ابزارآلات مورد نیاز، تهویه کوره و نهایتاً خارج ساختن مواد لایروبی شده از آن ها استفاده می شود. معمولاً عمق میله چاه ها از مظهر به طرف مادر چاه افزایش می یابد.

3.مادر چاه:
آخرین میله چاه موجود در خلاف جهت جریان آب کوره قنات را، مادر چاه میگویند.

4.مظهر:
محلی است در ابتدای مسیر کوره قنات که آب از آنجا در سطح زمین ظاهر میشود.

5.پیشکار:
بخش انتهایی کوره قنات اعم از شاخه اصلی یا فرعی را پیشکار یا سینه کار قنات می گویند. محل پیشکار در طول عمر قنات تغییر می کند.